Mało kto wie, że pomiędzy Gleisdreieck a Kemperplatz, odległymi od siebie o ok. 1.5 km, kursowała w latach 1989-1991 kolej magnetyczna M-Bahn, poruszająca się bez styku pojazdu z torem, dzięki lewitacji elektromagnetycznej.
Odcięty komunikacyjnie Potsdamer Platz
Kemperplatz położony jest środkowej części berlińskiej dzielnicy Tiergarten. Niedaleko tego miejsca, posiadającego ponad 110-letnią historię, przy słynnym już przed II wojną światową, najbardziej ruchliwym wtedy w Europie Potsdamer Platz (Plac Poczdamski) znajduje się obecnie powszechnie znane Sony Center, wybudowane w 2000 roku kosztem 800 mln USD. Gleisdreieck to stacja berlińskiej kolejki U-Bahn, wybudowana w 1902 roku, gdzie krzyżowały się trzy linie metra, biegnące z Zoologischer Garten, Potsdamer Platz oraz Warschauer Brücke.
W wyniku podziału Berlina po zakończeniu II wojny światowej, stacja Gleisdreieck znalazła się na terytorium Berlina Zachodniego, podczas gdy stacja Potsdamer Platz była położona bezpośrednio przy granicy z Berlinem wschodnim. Po wzniesieniu w dniu 13 sierpnia 1961 roku muru berlińskiego, pociągi z obu kierunków kończyły bieg na ostatnich stacjach przed Placem Poczdamskim. Dodatkowo, w roku 1972 zamknięto dwie wcześniejsze stacje od strony zachodniej, w związku z tym, że zaczęły być obsługiwane przez inną linię metra.
Większość budynków wokół Potsdamer Platz zostało kompletnie zburzonych podczas działań wojennych. Po podzieleniu miasta na dwie części, plac ten utracił swoją przedwojenną rangę. Jego część znajdowała się na terytorium Berlina Zachodniego, druga zaś we wschodniej części należącej do NRD. Teren ten tętniący życiem przed wojną, został ostatecznie wyludniony i stał się jednym z symboli podzielonego miasta.
Flohmarkt na Potsdamer Platz
Powoli życie zaczęło jednak powracać, pomimo tego, że mało kto wyobrażał sobie, że Mur Berliński może zostać wkrótce obalony. W latach 80-tych XX wieku odbywał się tutaj, po stronie Berlina Zachodniego jeden z największych w tym mieście Pchlich Targów (niem. „Trödelmarkt”, „Flohmarkt”). Zdarzyło mi się być w tym miejscu jeden raz, najprawdopodobniej w 1987 roku. Pamiętam, że było to ogromne, zakurzone klepisko. Bardzo dużo ludzi. Niemcy, Turcy, już wtedy sporo Polaków. W pamięci szczególnie utkwiło mi to, że zobaczyłem rodaków sprzedających wódkę na kieliszki oraz coś do zagryzienia. Dwa lata później stało się dość powszechne w tego typu miejscach, dopóki zachodnioberlińska policja tego nie ukróciła.
Fot. Gerd Danigel
CC BY 3.0
Historia M-Bahn
Zgodnie z decyzją władz Berlina Zachodniego, obszar znajdujący się w okolicy Potsdamer Platz wymagał podłączenia do sieci metra. Istniejącą lukę transportową zdecydowano się wypełnić poprzez uruchomienie innowacyjnej technologicznie kolejki magnetycznej typu maglev (Magnetbahn), unoszącej się nad powierzchnią toru w wyniku działania pola magnetycznego oraz zastosowania specjalnych elektromagnesów.
Działania związane z opracowaniem linii rozpoczęto już w 1983 roku. Prace finansowały m.in. rząd Berlina Zachodniego i RFN. Przeznaczono na ten cel kwotę w wysokości kilkudziesięciu mln marek zachodnich. Pierwsze przebiegi próbne odbyły się w czerwcu 1984. Pierwotnie rozpoczęcie przewozów planowano na maj 1987, jednak pożar na stacji Gleisdreieck w wyniku którego zniszczona została część wagonów, spowodował ponad dwuletnie opóźnienie rozpoczęcia regularnych kursów kolejki.
Ostatecznie zachodnioberlińska M-Bahn została uruchomiona w sierpniu 1989 roku. Trasa, której długość wynosiła ok. 1,6 km przebiegała pomiędzy stacją początkową: Gleisdreieck, pośrednią: Bernburger Straße oraz końcową: Kemperplatz. Wykorzystano nieczynne perony na Gleisdreieck i tory metra na północ w kierunku granicy pomiędzy zachodnią i wschodnią częścią miasta. Następnie trasa M-Bahn zbaczała na zachód, w kierunku stacji końcowej, znajdującej się niedaleko Potsdamer Platz w Berlinie Zachodnim.
Początkowo funkcjonowanie linii odbywało się z przerwami, przewoźnik nie brał odpowiedzialności za punktualność, a przewozy były bezpłatne. Regularną eksploatację w ramach zintegrowanego transportu miejskiego rozpoczęto w lipcu 1991. Postępujący dynamicznie proces zjednoczenia Berlina spowodował przywrócenie linii metra, zawieszonych w wyniku podzielenia miasta murem. Działalność M-Bahn straciła sens. Jej demontaż zakończono w lutym 1992.
Gleisdreieck – 30 lat później
Gleisdreieck – początkowa stacja zachodnioberlińskiej kolejki M-Bahn, która zainaugurowała działalność 30 lat temu, to dziś już nie tylko bardzo ważny węzeł komunikacyjny, w którym krzyżują się trzy linie metra (U1, U2, U3). To również, a może przede wszystkim park rekreacyjny, który powstał na powierzchni 26 hektarów, zastępując obszar dawnych torowisk. Znajdują się tu boiska, place zabaw, tereny dla skaterów, trasy rowerowe, miejsca odpoczynku, kawiarnie. Dzisiejszy Gleisdreieck tętni życiem, stanowiąc jedno z najbardziej atrakcyjnych miejsc do wypoczynku w mieście. Jest też doskonałym przykładem rewitalizacji, jednym z wielu we współczesnym Berlinie.
Marek Defée
Autor książki OffBerlin. Przewodnik alternatywny której wydanie jest planowane na I połowę 2019 roku.
Zdjęcie tytułowe M-Bahn Berlin April 1990 :
Fot. Bassaar
CC BY 3.0 – https://creativecommons.org/licenses/by/3.0
(remastering, dodanie napisów)
Zdjęcie M-Bahn Potsdamer Platz:
Fot. Gerd Danigel – Danigel Archiv
CC BY 3.0 – https://creativecommons.org/licenses/by/3.0
(remastering)